Музей-сядзіба Пружанскі палацык
Меню сайта
Катэгорыі каталога
Сядзіба
Музейная справа
Прэс-архіў
Музей
Бібліятэка
Пошук
Сябры сайта
Планіроўка сядзібы. Пабудовы.

Пружанская сядзіба ў канцы XVIII ст., калі яна перайшла ў валоданне Румянцава, уяўляла сабою даволі вялікі гаспадарчы комплекс. У кантракце на арэнду Пружанскага ключа Ф. Грабоўскім (1798 г.) згадваюцца "млын ветряной, цэгельня, забудованья подданские, дворные ..., корчмаки с прудами, реками, речками ..., грунтами, лугами, сеножатями, пастбищами, садами, огородами и поддаными обоего пола с их повинностями, чинами..."

На планах горада 1800 і 1809 гг. пазначаны "двор Пружаны". У склад сядзібы ўваходзілі панская хата, амаль квадратная ў плане (каля 10х10 сажняў, прыкладна 20х20 м), якая месцілася ў цэнтры прастакутнага двара, і 5 дваровых пабудоў, размешчаных па яго перыметру. Усё будынкі былі, хутчэй усяго, драўлянымі. З паўночнага і заходняга боку да двара сядзібы прымыкаў зялёны масіў (парк, сад, гарод, ралля). Пазней, у пачатку XIX ст., склад і размяшчэнне сядзібных пабудоў змяніўся: былі знесеныя прыйшэлыя ў драхласць старыя будынкі, збудаваныя новыя.

Image

У бытнасць уладальнікамі маёнтка бацькі і сына Швыкоўскіх (Бярнарда і Пятра, 1820-1843 гг.) іх сядзіба набыла выгляд, цалкам выдатны ад выгляду, захаванага на планах пачатку XIX ст. Аб гэтым сведчыць план фальварка 1843 г., складзенага, хутчэй усяго, па выпадку пераходу маёнтка да Валенція Швыкоўскага.

Галоўны будынак сядзібы - абшарніцкая хата - на плане мае прастакутныя абрысы і быў разгорнуты сваім тарцом да дарогі, вядучай у горад. Змянілася таксама размяшчэнне і колькасць іншых сядзібных пабудоў (лік іх дасягнуў 10). Акрамя таго, план зафіксаваў наяўнасць адразу за панскай хатай (да поўначы) вялікіх квадратаў зялёнага масіва (верагодна парку), аддзеленых адзін ад аднаго прамымі дарожкамі.

Стаўшы ў 1843 г. уладальнікам маёнтка, В. Швыкоўскі значна рэканструяваў сядзібны комплекс. Пры ім сядзіба набыла той, выгляд, сляды якога захаваліся па цяперашні час. У 1843 г. В. Швыкоўскі пабудаваў у сваім маёнтку два завода - цагляны і броварны. Цагельня, хутчэй усяго, пастаўляў цэглу для які будаваўся ў другой палове 40-х гг. XIX ст. галоўнага будынка рэзідэнцыі Ў. Швыкоўскага. Агульны лік пабудоў у маёнтку да 1895 г., т.ч. да моманту продажу яго Швыковским, склала 45, з якіх 4 прыналежыла да панскіх. Аб складзе і колькасці будынкаў самой пружанскай сядзібы дае паданне вопіс секвестраванага маёнтка Пружаны складзеная двойчы, у 1864 і 1866 гг.

Усіх пабудоў у двары налічвалася каля 15, з іх большасць (13) было гаспадарчага прызначэння (кухня, шклярніцы, леднікі, адрыны і інш.) 8 з гэтых пабудоў было пабудавана з дрэва, 4 - з цэглы. Два будынка ў сядзібе прызначалася пад жыллё: адно - для дваровых людзей, другое - для парабкаў. Будынкі гэтыя былі драўлянымі на каменным цагляным падмурку. З апісаных у інвентары гаспадарчых пабудоў сядзібы найбольшая цікавасць уяўляе для нас апісанне аранжарэі, якая знаходзілася паблізу сядзібнага хаты.

Паводле апісанню 1864-66 гг. аранжарэя ўяўляла сабою аднапавярховае з чырвонай цэглы будынак, пакрытае гонтай. Даўжыня яго складала 8 сажняў 1 аршын (17 м). У гарышчы аранжарэі нахадзіліся "в обеих концах дверцы дощатые со стеклом". Уваход у аранжарэю быў аформлены ў выглядзе "крыльца кирпичного" - "ганка". Пабудова мела 9 вокнаў з жалезнай коўкай, з якіх адно акно было вялікае "о 24 рамах". Усярэдзіне аранжарэй нахадзілася 6 памяшканняў з дашчаным полам - двое сенц і 4 пакоі. У памяшканнях стаяла тры печы і "комин для выгревания воды для цветов", у якім быў умураваны кацёл з чырвонай медзі.

Да аранжарэі прымыкала яшчэ адзін невялікі будынак - "трепауз" - якое служыла дапаможным памяшканнем. Даўжыня "трепауза" ураўноўвалася 4 сажням 11 вершкам (8,5 м), у ім было адно акно "О 4 рамах со стеклянным потолком". У столі была зробленая белавыфарбаваная труба "для спаду вады". Усярэдзіне "трепауза" стаялі два шафы, з якіх першы - "аптечны" - апісаны падрабязна (па палічках і дзверцам, у ім змешчаным), аб другім жа сказанае толькі, што быў ён без шкла, з унутраным замкам.

Побач са будынкам аранжарэі нахадзіўся студня з драўляным чанам і помпай, з якога праз пракапаную ў зямлі канаву паступала вада ў аранжарэю. У аранжарэі і шклярніцах, паводле апісанню 1864 (66) г., расла 961 расліна, 60 найменняў, з якіх большасць складалі экзатычныя выгляды (азаліі, абуцімоны, пальмы, васковыя і цытрынавыя дрэвы і інш.). Вялікую частку раслін у першы жа год канфіскацыі (1863-1864 гг.) прадалі, пакінуўшы толькі некалькі дзесяткаў малакаштоўных выглядаў (кактусы, вяргіні, плюшч). Аранжарэя Швыкоўскага карысталася вялікай вядомасцю ў боку.

Вось як ацэньвалі яе карэспандэнты часопіса "Ziemia" у 1911 г. у нарысе, прысвечаным Пружанам: "Вековыми апельсинами, которых был настоящий лес, пальмами, миртами, лимонами на всю Литву была известна оранжерея Швыковских. Подобной ей не имели и Радзивиллы "

У цяперашні час будынак былой аранжарэі перабудаваны. Старажылы памятаюць, што да вайны ў аранжарэі была вялікая колькасць высокіх вокнаў, якія мелі паўкруглае завяршэнне. Уваход з паўночнага боку будынка быў аформлены ў выглядзе паўкруглай зашклёнай веранды. З іншых сядзібных пабудоў, згаданых інвентаром 1864 (66) г. варта назваць яшчэ цагляны круглы З-х павярховы ляднік. Ён размяшчаўся паўднёва -заходней сядзібнай хаты і быў знесены ўжо ў пасляваенны час.

Пры В.В.Арбеліяні сядзібныя пабудовы ў канцы ХIХ - першай палове ХХ стагоддзяў абнаўляліся і папаўняліся. Так у пачатку 1903 г. у маёнтку быў пабудаваны новы броварны завод. Ён размясціўся да ўсходу ад панскай хаты. Па сучаснай сітуацыі будынкам завода змог бы служыць адзін з каменных аднапавярховых будынкаў (якія захаваліся ў цяперашні час), прыналежных зараз кватэрна-эксплуатацыйнай часткі. У архіўным аддзеле, прысвечаным будаўніцтву броварнага завода ў м. Пружаны, находзіцца ўжо які згадваўся вышэй план маёнтка 1902 г. На гэтым плане пазначаныя асноўныя пабудовы сядзібы, абшарніцкая хата і іншыя дваровыя будынкі.

У цяперашні час з сядзібных гаспадарчых пабудоў захаваўся толькі будынк б. аранжарэі.

Хостинг от uCozmoy.su © 2024