Пружанскі "палацык" ставіцца да ліку помнікаў гістарызму, а менавіта
неарэнесанса, яго найболей цікавай разнавіднасці - раннерэнесанскай
сельскай вілы. Пераасэнсаванне архітэктурных форм мінулага, як
мы згадвалі вышэй, было характэрна для перадавой архітэктурнай думкі
краін Заходняй Еўропы 2 паловы XVIII - першай паловы XIX стагоддзі.
Гэта было звязана з распаўсюджваннем у мастацтве ідэй рамантызму і
сентыменталізму. У садова-паркавым мастацтве на месца рэгулярнаму стылю
прыходзіць больш вольны пейзажны стыль, характарызавальны імкненнем да
гарманічнага зліцця з навакольнай прыродай. У архітэктуры
галоўная ўмова стала рабіцца таксама на жывапіс, што дасягалася адмовай
ад гармоніі, сіметрыі і рытму, уласцівых пабудовам папярэдняга часу.
Новыя ідэі найлепшае ўвасабленне закліканыя былі атрымаць менавіта ў
сельскай сядзібнай архітэктуры, для якой арганічная сувязь з краявідам
мела першараднае значэнне. Не выпадкова першыя нерэгулярныя пабудовы
з'явіліся менавіта ў парках у выглядзе невялікіх павільёнаў. Пазней
нерэгулярны стыль распаўсюдзіўся на будынкі буйнейшых памераў. Калі
першым у барацьбу з класіцызмам уступіла неаготыка ў другой палове
XVIII стагоддзі (першая неагатычная пабудова ставіцца да 1747 г., яе
радзімай з'яўляецца Англія), то з пачатку наступнага стагоддзя
распаўсюджваецца неарэнесанс, дасягнуўшы росквіту ў еўрапейскіх краінах
у сярэдзіне - другой палове XIX стагоддзі.  Узорам
для архітэктараў, эксперыментаваўшых рэнесанснымі формамі, стала
італьянская віла, вядомая ў версіі рэгулярнай і нерэгулярнай, а таксама
ў некалькіх разнавіднасцях. З гэтых разнавіднасцяў найбольшая цікавасць
уяўляе віла тыпу італьянскага сельскага хаты перыяду ранняга рэнесанса.
Для пабудоў такога тыпу была характэрная нерэгулярнасць, фармаванне
ўсёй кампазіцыі з некалькіх прастакутных аб'ёмаў, накрытых
двухсхільнымі стрэхамі з вялікім вынасам даху. Абавязковым элементам
такой пабудовы была стройная вежа. Дэкор быў вельмі сціплым, ж будынак
імітавала сельскую хату.
У
30-40е гады XIX стагоддзі гэты тып сельскай вілы атрымоўвае вялікае
распаўсюджванне ў праектах перадавых архітэктараў Заходняй Еўропы, якія
імкнуцца да стварэння рамантычнай маляўнічай архітэктуры. Адны з першых
такія праекты сталі публікаваць ангельскія адмысловыя выданні. Гэтыя
выданні аказалі вялікі ўплыў на Ф.М. Ланцы, у праектах сельскіх віл
якога знайшлі адлюстраванне найболей характэрныя элементы разгляданага
намі тыпу італьянскай вілы. Таксама вялікі ўплыў на творчасць Ланци
аказаў вядомы нямецкі архітэктар К.Ф. Шынкель (1781-1841 гг.)
праектаваўшы у 30-е гады XIX стагоддзі будынка падобнага тыпу. У
Польшчы акрамя Ланці праекты сельскіх віл ствараў Г. Марконі, А.
Іджоўскі і некаторыя іншыя архітэктары. Аднак запраектаваныя гэтымі
архітэктарамі будынка былі большай часткай неагатычнымі.
Праекты
Ланци адрозніваліся маляўнічасцю і лёгкасцю выканання, вялікай
разнастайнасцю ў афармленні фасадаў будынкаў, стараннасцю ў апрацоўцы
архітэктурных і арнамэнтных дэталяў фасадаў і інтэр’ераў будынкаў,
дбайна прадуманай рацыянальнай планіроўкай памяшканняў. Вялікая частка
праектаў архітэктара была не рэалізаваная - занадта наватарскімі яны
былі. Даследчык архітэктуры XIX стагоддзі на тэрыторыі былой Рэчы
Паспалітай Т. Ярашэўскі сярод ажыццёўленых праектаў Ланци, найболей
блізкіх да пружанскага палаца заве ўжо якая згадвалася карчму ў
Служаве, палац Патоцкіх у Міжырэчча Падляскім (1852 г.), палац
Гіжіцкага ў м. Брага каля Камянца Падольскага (1876 г., не захаваўся).
У
Беларусі будынкаў, аналагічных пружанскаму "палацу" па бачным няма.
Наяўныя нерэгулярныя электычныя (у яе горшым сэнсе) будынкі другой
паловы XIX стагоддзі - пачаткі ХХ носяць адкрыта стылізатарскі
характар. Яны ставяцца да таго часу, калі ўзраслі замовы на ўзвядзенне
палацаў, паменшылася час на іх дэкаратыўнае афармленне (гэта сталі
даручаць рамеснікам-тынкоўшчыкам, штампавалым неабходныя дэталі па
гатовых адлітых формах). "У будаўніцтве другой паловы XIX стагоддзі,
меркантыльная цікавасць робіць перавагу над артыстычным. Фасады
будынкаў пакрываюцца дэкарацыяй, каб годна рэпрэзентаваць уладальніка,
паказваючы на яго магутнасць. Ясна, што ў гэтай сітуацыі, творы Ланці,
з'яўляючыся прыкладам стараннай апрацоўкі дэталяў, а таксама вялікай
умеранасці ў выкарыстанні дэкаратыўных матываў, не маглі стаць
прыкладам для пераймання."
І ўсётакі трэба адзначыць, што тып пабудовы, падобна пружанскай, меў і мае свой працяг у сучаснай архітэктуры.
| 