Важнымі кампанентамі пружанскай сядзібы з'яўляліся парк і сад. На
планах сядзібы 1843 і 1902 г.г. нанесеныя, праўда без эксплікацыі, іх
зялёныя масівы. Па аналогіі з сучаснай сітуацыяй можна было бы
меркаваць, што да поўначы ад галоўнай хаты размешчаны парк; паўднёвей
будынка, з левага боку ад пружанскай дарогі - сад. Аднак, архіўныя
дакументы 60-х гг. ХIХ у. супярэчаць гэтай здагадцы. У інвентарным
апісанні сядзібнай хаты 1864 (66) г. згадваецца сад, у які спускалася
лесвіца задняга ганка, т.ч. сад, паводле гэтага дакументу, размяшчаўся
з паўночнага боку будынка. У
іншым дакуменце, прысвечаным апісанню секвестраванага маёнтка (таго жа
часу) сказана, што пры фальварку Пружаны вакол фруктовага саду
находзяцца высаджаныя рознага роду дрэвы, тры алеі і абведзены (т.ч.
фальварак) ад поўнача-захаду каналам, зблізку якога находзіцца сажалка.
У гэтым сведчанні важна тое, што: 1) пазначаныя межы фальварка (і парку?) - ён меў абмежаванне каналам і сажалкай; 2) дрэвы парку размяшчаліся за садам (па тэксце - нават атачалі яго); 3) у парку важнымі кампазіцыйнымі элементамі былі тры алеі. У праверачным вопісе маёнтка 1895 г. згаданыя "фруктовый сад, небольшой парк и огород",
якія займалі амаль палову ўсёй сядзібнай зямлі. Судзячы па
вышэйзгаданых планах маёнтка 1843 і 1902 г.г. парк у сядзібе ў сяр. ХIX
ст. - пачатку ХХ ст. быў рэгулярнага тыпу. Аднак дакументы сведчаць,
што ўжо ў сярэдзіне мінулага стагоддзі парк у сядзібе Швыкоўскага быў
пейзажным. Нейкі Э.Лабко змясціў у жніўні 1860 г. у газеце "Русский
инвалид" артыкул "Пружаны как уездный городок". У гэтым артыкуле аўтар, вельмі высока ўзнімаючы дабрачыннасць В. Швыкоўскага і зваў яго "большим любителем и знатоком по садоводству", згадвае таксама "прекрасный англицкий парк" у
сядзібе пружанскага маршалка. Можна выказаць здагадку, што парк у сяр.
ХIХ ст. - пачатку XX ст. быў камбінаваным - з рэгулярнай разбіўкай
усяго масіва на квадраты, у межах якіх дрэвы былі скампанаваныя больш
вольна, цалкам адпавядаючы рамантычнаму духу пейзажнага парку. Такім
чынам, ужо ў сярэдзіне мінулага стагоддзі парк, верагодна, меў
распаўсюджванне на поўнача-захад да канала (як у цяперашні час), што не
зафіксавана на плане 1902 г. Толькі на плане I952 г. бачны
распаўсюджванне парку не толькі на захад, да канала р. Вец і за яго,
але і на поўдзень - зарослым апынулася ўсё раней вольная прастора перад
галоўным фасадам сядзібнага хаты. У цяперашні час парк
займае тэрыторыю больш 8 га. У пераважаюць ясень, вольха, граб, дуб. З
трох раней існавалых алей парку захавалася одна‚ цэнтральная, якая
праходзіць праз парк з поўдня на поўнач. Парк абмежаваны з усходу і
поўначы каналамі і невялікай сажалкай раней існавала абвадненне. Да
поўдня ад парку за аранжарэяй размешчаны фруктовы сад, які карыстаўся
не меншай вядомасцю ў поры гаспадарання тут В. Швыкоўскага. Тутака ж, з
левага боку ад алеі, нахадзіўся некалі вінаграднік, які старажылы
памятаюць яшчэ ў прадваенны час. Як пісаў Э. Лабко аб аранжарэі,
вінаградніку і фруктовым садзе, "все это отличается большим вкусом и аккуратностью в исполнении". Садам Швыкоўскага не пераставалі захапляцца і пазней: "Обширный сад этой резиденции был настоящим украшением" быўшы бяздзетным, маршалак уклаў у яго душу. Сад займаў плошчу каля 3 дзесяцін і складаўся з рознаўзроставых пладовых дрэў, "высоких" гатункаў груш, яблынь, сліў, вішняў, чарэшань. За садам даглядаў адмыслова прызначаны садоўнік. У саду нахадзіўся драўляны "флигель для склада садовнических снарядов". У дакуменце згадваецца, што гэты флігель "от неизвестной причины сгорел". У цяперашні час няма ніякіх слядоў саду з паўночнага боку сядзібнага хаты. Вакол саду і двара ў сярэдзіне ХІХ ст. існавала агароджа з "распиленных жердей о 35 кирпичных и 6 деревянных столбах". Агароджа была "вовсе ветхой" і патрабавала "возобновления". Уезд на сядзібны двор быў аформлены ў выглядзе падвойных драўляных "решетчатых" варот з двума малымі веснічкамі - "брамками" - абапал. Вароты і "брамки"
былі пафарбаваныя чорнай алейнай фарбай. Пазней драўляныя ўязныя вароты
былі замененыя каменнымі (пры В. Арбеліяні). Жыхары г. Пружаны
памятаюць стаялую яшчэ ў пасляваенны час пры ўездзе ў маёнтак каменную "браму" з двума малымі "брамками". У канцы 40-х гг. яна была знесеная.
|